Sprawozdanie z posiedzenia Plenarnego Komitetu Rozwoju Człowieka Polskiej Akademii Nauk w dniu 25.03.2025

Sprawozdanie z posiedzenia plenarnego Komitetu Rozwoju Człowieka PAN w dniu 25 marca 2025r.

W dniu 25. marca 2025r. odbyło się posiedzenie plenarne Komitetu Rozwoju Człowieka PAN, w trybie stacjonarnym, po raz pierwszy w nowej lokalizacji – Pałacu Staszica w Warszawie.

W spotkaniu udział wzięło 15 członków Komitetu, w tym 14 w trybie stacjonarnym i 1 w trybie zdalnym.

Program posiedzenia:

1. Część naukowa: Ochrona praw dziecka – od teorii do praktyki: strategie przeciwdziałania przemocy wobec małoletnich.

• 12:00 – 12:15
  Prawo dziecka do życia bez przemocy, wyzysku i innego złego traktowania
  Dr n. społ. Marek Michalak
  (KRC PAN, KNP PAN, Instytut Praw Dziecka im. Janusza Korczaka)
• 12:15 – 12:30
  Standardy ochrony małoletnich jako narzędzie w ochronie dzieci przed przemocą
  Martyna Rybka
  (Stowarzyszenie dla Dzieci i Młodzieży SZANSA w Głogowie)
• 12:30 – 12:45
  Opieka nad dzieckiem i postępowanie pracowników ochrony zdrowia w przypadku podejrzenia o przemoc wobec małoletnich w świetle nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej
  Dr n. med. Joanna Cielecka-Kuszyk
  (Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie, Fundacja MEDERI)
• 12:45 – 13:00
  Prawne aspekty ochrony dzieci przed przemocą
  R. pr. Marcin Kruszewski
  („Prawo Marcina”, Uniwersytet Warszawski)
• 13:00 – 13:30
  Dyskusja i pytania od uczestników
  Moderacja: dr Marek Michalak

1. Omówienie kandydatur do Nagrody Naukowej Wydziału V Nauk Medycznych PAN w 2025 r.
2. Ustalenie terminu i tematyki kolejnego posiedzenia Komitetu.
3. Wolne wnioski.

Ad 1

Pan Dr Marek Michalak, Dyrektor Instytutu Praw Dziecka im. Janusza Korczaka, wprowadził zebranych w tematykę prawa dzieci do życia bez przemocy, wyzysku i innego złego traktowania, przedstawiając podstawowe prawa dziecka w kontekście ochrony przed przemocą i pokazując ich znaczenie w budowaniu bezpiecznego środowiska. Podkreślono, że prawa dziecka są tożsame z prawami człowieka. Zdefiniowano, że przemoc to wszelkie działania lub zaniechania, które prowadzą do krzywdy. Poruszono zagadnienie wykorzystywania dzieci do celów ekonomicznych lub osobistych, z naruszeniem ich praw, godności, dobrostanu.

Pan Doktor przedstawił podstawy prawne dotyczące ochrony małoletnich, w tym międzynarodowe, jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r., Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez ONZ 20.11.1989r., Karta Prawa Podstawowych Unii Europejskiej oraz krajowe – Konstytucja RP, Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, Kodeks Karny. Z całym naciskiem podkreślono zakaz kar cielesnych.

Wymieniona została rola organów państwowych, w tym Rzecznika Praw Dziecka, Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, sądów rodzinnych, policji, organizacji pomocy społecznej, kuratoriów oświaty, Państwowej Inspekcji Pracy, Ministerstwa Sprawiedliwości, pracowników ochrony zdrowia.

Pan Doktor przypomniał formy przemocy domowej: fizyczną, psychiczną, seksualną, wyzysk ekonomiczny. Przemocą jest także krzyk, wyzwiska, obrażanie, grożenie, ignorowanie, zaniedbywanie potrzeb dziecka, nadmierna kontrola, manipulacja, narażenie na przemoc między rodzicami/opiekunami, przemoc w szkole.

Omówione zostały skutki przemocy – urazy fizyczne, niskie poczucie własnej wartości, izolacja społeczna.

W podsumowaniu Pan Doktor dodał, że każde dziecko ma prawo do życia wolnego od przemocy, a ochrona dzieci to zadanie całego społeczeństwa.

Pani Martyna Rybka – Dyrektorka Centrum Pomocy Dzieciom, członkini Zarządu Stowarzyszenia dla Dzieci i Młodzieży SZANSA w Głogowie omówiła praktyczne narzędzia i standardy wspierające ochronę dzieci w instytucjach i społecznościach lokalnych.

Misją Stowarzyszenia jest przeciwdziałanie wszelkim rodzajom przemocy wobec dzieci i młodzieży oraz pomaganie im w sytuacji kryzysu czy zagrożenia ich bezpieczeństwa. Członkowie Stowarzyszenia pracują także z niekrzywdzącymi rodzicami i opiekunami dzieci, angażując działania całego środowiska, aby skuteczniej chronić dzieci przed przemocą.

Pani Dyrektor podkreśliła znaczenie wszelkich organizacji zajmujących się ochroną praw dziecka, w tym Fundacji „Dajemy Dzieciom Siłę” – największej fundacji pomocowej dla dzieci krzywdzonych.

Podano, że 79% dzieci doświadcza przemocy domowej lub rówieśniczej, w tym w sieci.  Podkreślono że 80% dorosłych dopuszcza krzyk, a 30% kary fizyczne jako metodę wychowawczą.

Zwrócono uwagę na rolę tworzenia standardów opieki nad małoletnimi w placówkach wychowawczych i medycznych, jak również zasady rekrutacji pracowników w placówkach zajmujących się dziećmi.

Omówiona została procedura zgłaszania podejrzenia przemocy, rola współpracy instytucjonalnej, obowiązek powiadamiania o podejrzeniu przemocy w kontekście konsekwencji prawnych, ale przede wszystkim w kontekście zgody na dalsze krzywdzenie dziecka.

Dr n. med. Joanna Cielecka-Kuszyk z Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie, Fundacja MEDERI, przedstawiła analizę roli sektora medycznego w identyfikacji i reagowaniu na przypadki przemocy wobec dzieci po zmianach legislacyjnych.

Omówiono możliwość interwencji w przypadku podejrzenia przemocy, w tym procedurę Niebieskiej Karty, rolę sądów rodzinnych, prokuratury, policji, pracowników medycznych. Wspomniano o zbyt małej ilości warsztatów dla sprawców przemocy. Poruszono temat „Ustawy Kamilka” – zbioru ustaw z 2023 roku mających na celu zwiększenie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dzieci.

Ważne zmiany mające na celu poprawę sytuacji nieletnich, to:

– wprowadzenie standardów ochrony małoletnich we wszystkich placówkach i instytucjach  mających kontakt z dzieckiem

– wprowadzenie kwestionariusza oceny bezpieczeństwa dziecka celem oceny zagrożenia dla dziecka

– analiza przypadków krzywdzenia dzieci

– szkolenia dla sędziów i pracowników wszystkich instytucji mających kontakt z małoletnimi

Wszystkie w/w inicjatywy mają na celu poprawę bezpieczeństwa małoletnich w kontaktach z pracownikami placówek opiekuńczych, wychowawczych, szkolnych i medycznych z poszanowaniem intymności dziecka, jego godności i okazaniem empatii.

Radca prawny Marcin Kruszewski – absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, twórca największego profilu prawniczego w Polsce „Prawo Marcina”, na którym codziennie opowiada o prawach ucznia, przybliżył zebranym przegląd regulacji prawnych i ich skuteczności w zapewnianiu ochrony małoletnim w Polsce, podając przykłady konkretnych sytuacji.

Każda placówka zajmująca się opieką nad dzieckiem powinna dostosować do swoich wymogów standardy opieki – jednak rodzi to szczególne implikacje i problemy interpretacyjne, mogące prowadzić do zbyt ostrych ograniczeń, braku spójności i logiczności poszczególnych paragrafów.

Problemy powstają już na etapie edukacji prawnej i medycznej, na poziomie tworzenia statutów szkolnych, znajomości praw dziecka zarówno przez dorosłych jak i dzieci.

Konieczna jest dalsza, ustawiczna praca nad modyfikowaniem, uaktualnianiem i korygowaniem reguł prawnych i pozaprawnych, mających na celu zabezpieczenie interesów małoletnich w Polsce.

W dyskusji Dr J. Cielecka-Kuszyk podkreśliła, iż pomimo nadal zbyt małej zgłaszalności Niebieskiej Karty, jest to najkorzystniejsza procedura zwalczania przemocy domowej, zapewniająca kompleksową opiekę i pomoc wszystkim członkom rodziny.

Prof. J. Konstantynowicz poruszył brak tematyki krzywdzenia dzieci w programach nauczania na uczelniach medycznych i innych. Prof. T. Jackowska, Dr M. Michalak i Prof. J. Kowalczyk wysunęli postulat, aby zagadnienie przemocy domowej weszło do programów kształcenia akademickiego i specjalizacyjnego. Temat ten zostanie przedstawiony przez Prof. T. Jackowską do analizy w Polskim Towarzystwie Pediatrycznym oraz Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego.

Prof. K. Ziora zasygnalizowała problem ruchów antyszczepionkowych jako naruszających prawo dziecka do profilaktyki zdrowotnej.

Prof. S. Jóźwiak powrócił do tematu aktualizacji Książeczki Zdrowia Dziecka pod kierunkiem Prof. T. Jackowskiej. Wysunięto propozycję utworzenia grupy roboczej w ramach Komitetu, która zajęłaby się tym zagadnieniem.

Prof. M. Syczewska zaproponowała rozpowszechnianie informacji o aplikacji ANTEK dedykowanej rodzicom i pozwalającej na wczesne wykrywanie i monitorowanie zaburzeń rozwoju fizycznego dzieci takich jak: niedobór wzrostu, przedwczesne dojrzewanie, zaburzenia stanu odżywienia. Poruszyła także konieczność wypracowania we współpracy z Akademią Wychowania Fizycznego nowych zasad  prowadzenia lekcji w-f  w szkołach oraz zasad zwalniania dzieci z lekcji.

Ad. 2

Dotychczas nie została zgłoszona żadna kandydatura do Nagrody Naukowej Wydziału V Nauk Medycznych PAN w 2025 r. ze strony Komitetu Rozwoju Człowieka. Termin zgłaszania kandydatów upływa z dniem  31. marca br. Regulamin zamieszczony jest na stronie internetowej PAN.

Ad 3.

Ustalono wstępnie termin kolejnego posiedzenia plenarnego Komitetu na 24. czerwca br. (wtorek) godz. 12.00, w trybie zdalnym. Kwestia tematyki pozostaje otwarta. Wstępnie zaproponowano zagadnienie rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży w kontekście zajęć wychowania fizycznego w placówkach szkolnych jak również form rekreacyjnego uprawiania sportu przez młodzież. Konieczna wydaje się reforma i uatrakcyjnienie trybu prowadzenia zajęć w-f w szkołach oraz weryfikacja zasad zwalniania dzieci z zajęć w-f.

Ad 4.

Prof. Jerzy Kowalczyk uczestniczący z ramienia naszego Komitetu w posiedzeniu Przewodniczących Komitetów V Wydziału PAN, które odbyło się 12.03.2025 pod przewodnictwem Dziekana Wydziału Marka Krawczyka, przedstawił wnioski ze spotkania:

1. Przygotowywana jest ustawa przez Prezydium PAN, stanowiąca, że na PAN składać się będą trzy człony: członkowie PAN, Instytuty PAN i Komitety PAN.
2. Sprawami administracyjnymi Komitetów będzie się zajmować Pani Agnieszka Paluch.
3. Padła sugestia wspólnych posiedzeń poszczególnych Komitetów PAN. Pan Prof. J. Kowalczyk zasugerował sesje łączone naszego Komitetu m.in. z Komitetem Rehabilitacji Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej (zagadnienie rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży), Komitetem Nauki o Żywieniu Człowieka (stan odżywienia i prawidłowe żywienie dzieci), Komitetem Immunologii i Etiologii Zakażeń Człowieka (kwestia szczepień ochronnych), Komitetem Neurobiologii.
4. Podkreślono, że decyzją Prezydium PAN zebrania Komitetów mają odbywać się w Pałacu Staszica, jednak zebrani upoważnili Dziekana V Wydziału, Prof. M. Krawczyka do wystąpienia z prośbą o przywrócenie możliwości zebrań w Pałacu Kultury i Nauki.
5. Powrócił temat opracowania historii Komitetów – uprzednie opracowanie nie było kompletne i nie zostało wydrukowane w formie monografii, tylko zawieszone na stronie PAN. Pan Dziekan M. Krawczyk wysunął propozycję uzupełnienia materiałów do końca sierpnia br. i opublikowania ich w formie książkowej.
6. Został wybrany przedstawiciel wszystkich Komitetów do bieżących kontaktów – Pan Prof. Daniel Wójcik, przewodniczący Komitetu Neurobiologii PAN.
7. Przypomniano, że Wydział V organizuje dwa razy w roku wykłady otwarte. Najbliższe spotkanie odbędzie się 10.04.2025 o godz. 17.00 w Sali 2604 PKiN. Temat: „Od endoskopii diagnostycznej do zabiegowej”. Prelegent – Prof. Jarosław Reguła.
8. Poinformowano, że w dniu 03.06.2025 w Instytucie Nenckiego odbędzie się spotkanie otwarte z szefami ABM.