W dniu 13. grudnia 2022r. odbyło się posiedzenie plenarne Komitetu Rozwoju Człowieka PAN w formule hybrydowej. W spotkaniu wzięli udział:
stacjonarnie:
Zastępca Przewodniczącego KRCz - Prof. Jerzy Kowalczyk
Prof. Jerzy Starzyk
Prof. Anna Wędrychowicz
zdalnie:
Prof. Artur Bossowski - prelegent
Prof. Katarzyna Drabko
Prof. Przemysława Jarosz-Chobot
Prof. Jerzy Konstantynowicz
Prof. Katarzyna Ziora
Prof. Piotr Trzonkowski - prelegent
Program posiedzenia:
- Prof. dr hab. Artur Bossowski UMB: „Przesiewowa ocena występowania przeciwciał przeciw elementom wysp trzustkowych u dzieci z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku cukrzycy typu 1”.
- Prof. dr hab. Piotr Trzonkowski GUM: „Wczesna prewencja w cukrzycy typu 1 – terapia limfocytami T regulatorowymi”.
- Ustalenie tematyki kolejnego posiedzenia Komitetu.
- Sprawy organizacyjne.
- Wolne wnioski.
Ad 1
Pan Profesor Artur Bossowski przedstawił doniesienie na temat przydatności oznaczania swoistych przeciwciał przeciwko elementom wysp trzustkowych, u krewnych pierwszego stopnia pacjentów z cukrzycą typu 1.
Projekt wykrywania swoistych przeciwciał wśród członków rodzin dzieci chorujących na cukrzycę typu 1, zainicjowany został w 2019 roku, na spotkaniu Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i realizowany we współpracy z ośrodkiem z Cardiff jako grant prediabetes study.
Cukrzyca typu 1 stanowi duży problem, głównie dla populacji dziecięcej, z uwagi na narastającą częstość występowania, często gwałtowny, zagrażający życiu przebieg w fazie dekompensacji, wysokie koszty leczenia i przewlekły charakter choroby z grożącymi powikłaniami i następstwami. Aż w 1/3 przypadków pierwszym objawem choroby jest kwasica ketonowa, będąca stanem zagrożenia życia.
W patomechanizmie choroby podkreśla się rolę czynników genetycznych i środowiskowych. Ryzyko wystąpienia cukrzycy w sytuacji choroby u rodziców wynosi kilka procent i wzrasta do kilkunastu procent, w przypadku cukrzycy u rodzeństwa.
Choroba ma podłoże zapalne, autoimmunologiczne. Synteza cytokin prozapalnych jest powodem niszczenia komórek beta wysp trzustkowych, co prowadzi do deficytu insuliny. Zrozumienie patomechanizmu choroby było punktem wyjścia propozycji jej leczenia poprzez stosowanie przeciwciał blokujących (antycytokinowych) z jednej strony, jak również ochronnych komórek regulatorowych z drugiej – z chwilą pojawienia się takich możliwości.
Wykrycie swoistych autoprzeciwciał trzustkowych pozwala nie tylko na ocenę ryzyka rozwoju choroby u probanta (im większa ilość przeciwciał, tym wyższe ryzyko zachorowania), ale także przewidywanie potencjalnej ciężkości jej przebiegu.
Wykrycie przeciwciał u krewnych pierwszego stopnia chorych na cukrzycę dzieci, mówi o 70% ryzyku rozwoju cukrzycy w ciągu 10 lat. Jest to czas na przygotowanie się probanta do potencjalnego wystąpienia choroby, jego edukację, stały nadzór lekarski, działania prewencyjne (dieta, ruch, kontrola masy ciała, zachowania prozdrowotne), opiekę psychologiczną. Korzyścią jest możliwość zapobiegania ketokwasicy, zmniejszenie kosztów opieki medycznej, zahamowanie procesu niszczenia wysp trzustkowych. Umożliwia także podjęcie immunoterapii celem zahamowania procesu autoimmunologicznego w fazie przedklinicznej.
Prelegent przedstawił obiecujące wyniki dotychczas wykonanych badań. Spośród ponad tysiąca próbek krwi przesłanych do Cardiff, u ponad stu probantów zidentyfikowano obecność autoprzeciwciał (najczęściej GAD), zaś u kilkunastu badanych rozpoznano cukrzycę (pozytywny wynik HbA1, OGTT).
W trakcie dyskusji wysunięto następujące wnioski:
- biorąc pod uwagę fakt iż 85% pacjentów z nowo rozpoznaną cukrzycą nie ma obciążonego wywiadu rodzinnego – korzystny byłby przesiew populacyjny, umożliwiający typowanie potencjalnych zachorowań w tej grupie badanych.
- badania populacyjne byłyby korzystne nie tylko ze zdrowotnego punktu widzenia (zagrożenie życia pacjenta z ketokwasicą), ale także z powodów ekonomicznych, biorąc pod uwagę wysokie koszty leczenia pacjentów w stanie dekompensacji metabolicznej.
- należy rozważyć przygotowanie przez Komitet Rozwoju Człowieka uchwały popierającej wprowadzenie populacyjnych badań przesiewowych w kierunku cukrzycy typu 1 w Polsce.
Ad 2
Prof. Piotr Trzonkowski przedstawił zagadnienie wczesnego zapobiegania cukrzycy typu 1 poprzez zastosowanie terapii limfocytami T regulatorowymi.
Terapie komórkowe i genowe obok przeciwciał i leków drobnocząsteczkowych, są istotnym osiągnięciem ostatniej dekady odnośnie nowych metod leczenia.
W cukrzycy obserwuje się przewagę komórek autoreaktywnych, niszczących komórki beta wysp trzustki nad komórkami regulatorowymi hamującymi proces autoagresji. Stąd pomysł terapii autologicznej, polegającej na izolacji z krwi chorego komórek regulatorowych i po ich namnożeniu – zwrotne podanie ich pacjentowi w celu autoprotekcji zagrożonego narządu.
O skuteczności metody świadczy mniejsze zapotrzebowanie na insulinę lub wręcz insulinoniezależność pacjenta, u którego ocalałe komórki beta wysp nadal wydzielają insulinę. Ponieważ endogenna insulina najlepiej reguluje glikemię, terapia oddala także w czasie wystąpienie odległych powikłań cukrzycy.
Podejmowane są próby leczenia skojarzonego komórkami regulatorowymi w połączeniu z immunoterapią swoistymi przeciwciałami antycytokinowymi, co daje lepsze efekty niż monoterapia komórkowa czy sama insulinoterapia.
Im wcześniej u chorego zastosuje się komórki regulatorowe, tym efekt leczenia będzie lepszy, a pacjent nie rozwinie insulinozależności. Stąd propozycja nowego protokołu leczenia pacjentów w fazie przedobjawowej choroby, rekrutowanych z programu przesiewowego, z chwilą wykrycia u nich czynników ryzyka - dwóch lub więcej rodzajów przeciwciał przeciwko wyspom trzustki i fenotypu HLA DL3/DL4.
Oprócz terapii komórkami regulatorowymi, można także zastosować Teplizumab, zarejestrowany do leczenia przedobjawowej cukrzycy typu 1 u wybranych grup pacjentów. Lek niszczy komórki autoreaktywne, co opóźnia moment rozwoju cukrzycy.
Terapie komórkowe wydają się być przyszłością w leczeniu chorób autoimmunologicznych i onkologicznych.
W trakcie dyskusji poruszono zagadnienie rejestracji terapii komórkowych, wymaganych zgód, ryzyka zaburzeń immunologicznych, kwestię wyjściowego skriningu immunologicznego.
Pani Prof. Przemysława Jarosz-Chobot omówiła założenia prestiżowego, międzynarodowego projektu INNODIA, mającego na celu podjęcie interwencyjnych badań klinicznych oraz wyznaczenie drogi do rozwoju nowych metod zapobiegania i leczenia cukrzycy typu 1. Podkreślono unikatowy udział w projekcie katowickiej Kliniki Diabetologii Dziecięcej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego.
Ad 3
Poruszono tematykę kolejnego spotkania Komitetu, na bazie propozycji z ostatniego posiedzenia plenarnego: choroby metaboliczne – doświadczenia wybranych ośrodków medycznych.
Ad 4
W związku z wymogami organizacyjno-administracyjnymi sekretariatów PAN, konieczna jest zmiana planu spotkań Komitetu Rozwoju Człowieka w roku 2023. Termin grudniowy zostanie przełożony na listopad. Zaproponowano daty 21. lub 28. listopada 2023r. Po uzyskaniu informacji zwrotnych od członków Komitetu, ustalony zostanie ostateczny termin posiedzenia.
Prof. dr hab. med. Jerzy Kowalczyk
Z-ca Przewodniczącego Komitetu Rozwoju Człowieka
Polskiej Akademii Nauk